S’mae bawb. Dyma gyflwyniad bach ynglyn a’r hyn y bydda i’n trio i’w wneud dros y flwyddyn i ddod. Bydda i’n byw yng nghanol cymoedd y de heb ddefnyddio Saesneg fel cyfrwng cyfathrebu ar lafar neu’n ysgrifenedig tu fas i’m gweithle. Er hyn dwi ddim am ofyn neu’n disgwyl pobl i ddefnyddio Cymraeg gyda fi. Dw i ddim am ddewis ym mha bynnag iaith y dylai pobl eraill cyfathrebu – eu dewis nhw yw hynny a phe taswn i’n wneud felly ni faswn i’n wahanol i’r rhai sy wedi fy ngwthio i gymryd y penderfyniad hwn. Hoffwn esbonio sut a pam cyrhaeddais y pwynt yma yn fy mywyd, beth dwi’n trio cyflawni, y heriau y bydda i’n eu hwynebau a’r hyn y gwela fel canlyniadau cadarnhaol a ddeuir o fy ngweithgaredd. Ond fel maent yn dweud, dechreua i yn y dechrau am nad yw lle gwell i’w wneud.

Felly pwy sy ar fai am fy mhenderfyniad i wneud beth faswn i’n ystyried i fod y peth mwyaf radicalaidd dwi erioed wedi’i wneud. Rhyw foi o Iwerddon (dylwn i ddysgu ei enw er mwyn talu teyrnged i’r effaith a gafodd arnof a gwna rhywbryd), Y Western Mail, Y Daily Mail a ‘i thebyg a fy mhlant. Sut mae rheiny yn gyfrifol? Cymeraf bob un yn ei dro.

Y Western Mail – Dim byd o’r ochr golygu ond y croesair. Ro’n i’n gorwedd ar y soffa yn wneud yn reit da ‘da fe nes ‘mod i’n cyrraedd yr un olaf. Y cliw oedd ‘Iaith Geltaidd’ (yn Saesneg, wrth gwrs). A dyma fi yn meddwl pe tasai cyfle i fod ar Mastermeind dyma fydd fy mhwnc arbennig. Dechrau gydag ‘E’ pedair llythyren. Methu meddwl, amser yn hedfan, llygaid yn drymhau, amser i tsetan – es i ar y we a wnes i ymchwil ar yr iaith Wyddeleg lle des i o hyd i….

‘No Bearla’ – rhaglen ar TG4 yn Iwerddon gyda rhyw foi yn crwydro mewn fflip-fflops a het a wisgwyd gynt gan Reni o’r Stone Roses. Teithiodd e drwy Iwerddon yn siarad Wyddeleg yn unig yn debyg i’r rhaglen ‘Popeth yn Gymraeg’ a gyflwynwyd gan Ifor ap Glyn rhyw ddegawd yn ol yng Nghymru. Ond yr hyn a darodd fi mwyaf am hyn oedd y dealltwriaeth o’r iaith gan y bobl gyffredin. Roedd pobl yn edrych fel yr oeddent yn ei ddeall ond yn anfodlon i’w ateb yn ol. Nid oherwydd eu diffyg gallu yn yr iaith ond oherwydd eu bod yn anghyfarwydd i’w wneud. Bod y peth ‘ma gyda rhywun yn mynnu ar ddewis Wyddeleg yn anghyfarwydd. Bwriad y cyflwynydd oedd dangos bod yr iaith i bob pwrpas wedi marw. Hyd yn oed os magu ymateb oedd ei obaith wnaeth Manchan Magan (dywedais baswn i’n dysgu ei enw) drio bathu agwedd negyddol. Dyma lle mae fi a fe yn wahanol. Dw i moyn i hwn fod yn brofiad positif – nid jyst i fi ond y bobl sy’n ffeindio eu hunain yng nghanol llwybr fy arbrawf – bod nhw’n teimlo yn nes at ei diwylliant ac etifeddiath eu hunain. Mae dwy ardal o bwys i fi; Tredegar lle dwi’n gweithio a Beddllwynog / Bedlinog lle dwi’n byw. Er mod i am deithio i bob cwr o Gymru dros y flwyddyn nesaf mae’r ddwy ardal ‘ma yn mynd i fod yn bwysig i lwyddiant neu fethiant fy ymdrechion. Dof i yn ol atynt wedyn.

Y Daily Mail a’i thebyg – oes angen dweud mwy. Toc ar ol gwylio y pedwerydd rhaglen o gyfres un ‘No Bearla’ mewn noson derbyniais i stori ar ffesbwc gan un ohonoch gyda DM yn lladd unwaith eto ar Gymru. A beth oedd sbardun problemau Cymru i gyd? Rhyw blentyn pum mlwydd oed yng Ngheredigion nad oedd yn cael mynd am bi-pi’s yn yr ysgol am yr orfodaeth i ofyn yn Gymraeg a’r fam, merch ffermwr a Chymraeg loyw yn gandryll. Brad y Llyfrau Gleision? Ni fasai ei angen heddiw – mae papurau Toriaid yn camu dros bennau ei gilydd i fod yn gyntaf yn y gwt i feio’r iaith Gymraeg am bob dim sy’n bod yng Ngwlad y Gan. A’r ddau beth yn taro yn erbyn ei gilydd yn fy mhen, marwolaeth yr iaith a’r iaith sy ar fai oedd yn fy arwain i feddwl am…

Fy mhlant – pedwar ohonynyt a phob un yn meddwl y byd i mi. Mae fy merch hyn wedi penderfynu gadael yr ysgol Gymraeg lle wnaeth hi mor dda yn ei TGAU y llynedd i astudio lefel A dros y ffin yn Henffordd. Ac os dyna beth oedd hi am ei wneud dyna’r hyn bydd rhaid i mi gefnogi. Ond dwi’n gwybod mod i wedi gwneud y job da hi am fod Cymraeg yw ein hiaith ni o hyd ac mae Cymraeg yn ei chalon. Ac ninnau mond wedi defnyddio Cymraeg ers y cychwyn, dwy flwyddyn ar bymtheg yn ol pan o’n i’n byw yn Reading a’r llyfr ‘Magu Babi yn Ddwyieithog’ oedd ein hunig ffordd o gyfathrebu. Dyn ni wedi dysgu Cymraeg gyda’n gilydd a hithau oedd fy ysbrydoliaeth a’r pwrpas tu-ol fy angen ac awydd i gael gafael sydyn ar yr iaith. Ac yn anaml iawn mae Saesneg i’w chlywed pan fo ni’n sgwrsio. Dw i moyn gosod esiampl iddynt, i bob un ohonynt, sy’n dweud yn glir bod, ar ol i’r llenni cau a’r fy myd, yn fagddu eu galaru, pasio fy iaith, ein hiaith, fydd yn talu teyrnged i mi. Pasiwch y Gymraeg i’r genhedlaeth nesa gyda’r un pwys, cariad a choledd mi basiais i’r Gymraeg i chi.

Mae’n flin ‘da fi dros y staff yn Weetman’s yn Nhredegar lle pryna i fwyd bob amser cinio a Nathan yn Gwent MOT sy rhywsut wedi llwyddo cadw fi ar yr heol er gwaethaf diffygion y Zafira. A’m ffrindiau ym Meddllwynog a fy mam. A’r un arall bwysig yn fy myd sy’n mynd i fod y cyd-deithwraig gorau oll. Dwi ddim yn anwybyddu chi, dwi ddim am fychanu chi ond mae’n rhaid i fi wneud hyn a ffeindia i ffordd i’r broses fod yn un esmwyth dwi’n addo. Ond dyma fy aberth – dim Saesneg am flwyddyn yng Nghymru tu-fas i’r gwaith lle dwi’n dysgu Cymraeg a nid ydw i am amharu ar brofiad fy nysgwyr. Dyw e ddim yn cymharu a’r hyn a wnaethpwyd a wneir gan eraill. Bydda i’n ddiolchgar am byth i’r rhai fel Osian a Jamie sy wedi colli eu rhyddid er ein mwyn. Ond gallaf wneud gwahaniaeth ac mae ysgrifennu amdani yn fy nghryfhau. Sai’n mynd i ymddiheuro am safon fy Ngymraeg ysgrifenedig chwaith. Methu ffeindio’r ^ ar y cyfrifiadur hwn ac yn hollol anwybodus am genedl enwau. Os ydych am gwyno dyna’ch hawl. Joiwch. Dathlwch hyd yn oed. Ond cofiwch, gwnaf i hyn a gwnaf i fe o achos fy nghariad at fy iaith a fy nghred ansigledig bod dyfodol disglair i’r iaith hon. Ymunwch neu gefnogwch, taith a hanner y bydd hi!

Diolch.